door William L. Man A Hing

Met het schip Tricolor werd 1866 het eerste contingent van 493 Chinese arbeiders vanuit Hong Kong in Suriname afgeleverd. De werving en verscheping werd verzorgd door de Surinaamsche Immigratie Maatschappij n.v. (SIM) die 1865 in Nederland was opgericht met het doel voor rekening van derden werkkrachten in het buitenland te werven en te vervoeren naar Suriname. Er volgden tot en met 1869 nog zes van zulke verschepingen van de SIM naar de plantagehouders in de Westindische kolonie.

De Britse kroonkolonie bleef sindsdien als leverancier fungeren van meerdere nieuwe Hakka-migranten die voornamelijk afkomstig waren van de ZuidChinese provincie Guangdong. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog werden van daar uit voorts op regelmatige basis behoorlijke hoeveelheden specerijen, snoepgoed, medicamenten, snuisterijen, grammofoonplaten en andere etnische zaken geëxporteerd naar Suriname.

Er ontstonden in Hong Kong speciale handelsfirma’s die zich bezighielden met de export naar Suriname. Wijd verspreid werden de grote in kleuren offset gedrukte jaarkalenders met foto’s van prachtige landschappen en Chinese artiesten. Af en toe werd er ook een bioscoopfilm geïmporteerd voor openbare vertoning. Kortom Hong Kong was voor Suriname de belangrijkste plaats in China dat door zijn politieke en economische ontwikkelingen evenwel niet gunstig bleek voor de vestiging van terugkerende migranten die als pensionado’s nog wat van hun oude dag wilden genieten.

In 1968 bracht Just Rens, Surinaams minister van Economische Zaken een bezoek aan Hong Kong waar hij ook enthousiast werd onthaald door de plaatselijke kolonie van landgenoten. Als blijk van waardering voor de langdurige en goede relaties zijn in het Gedenkboek van de vereniging Kong Ngie Tong (Sang) 1880-1980 een tiental advertenties met dankbetuiging opgenomen van deze Chinese bedrijven in Hong Kong die veel zaken deden met Surinaamse firma’s.

Repatrianten in Hong Kong

Een aantal migranten in het tijdperk van de contractarbeiders ging reeds na hun eerste contracttermijn terug naar Hong Kong en China, soms met gezin. Enkelen zijn vervolgens teruggekeerd naar Suriname terwijl anderen zich elders hebben weten te vestigen. Maar van de meerderheid van hen is weinig of niets meer vernomen. Veelal ontbreken concrete gegevens voor verder onderzoek, ook al door aangepaste naamswijzigingen in een aantal gevallen.

Aandacht werd reeds geschonken aan enkele ouderen van hen met een uitzonderlijke levensloop:
– Adrienne Clarkson, Hong Kong — Canada (1);
– Tjon Kwie Sem, Suriname – Canada (2);
– Tjon Kon Fong (a.k.a. Cheung Kon Fong), China – Hong Kong (3);
– Tjon Joe Gin en Chang Ting Ying, (4);

In dit verband kan ook genoemd worden kunstenaar Paul Woei (A Tsoi) die niet onvermeld laat welke invloed tekenlessen in de Britse Kroonkolonie op zijn verdere ontwikkeling hebben gehad.

Van een Ho A Sjoe die er in de zestiger jaren nog als huisarts een praktijk voerde kon verder niets worden achterhaald.

Na invoering van het Statuut van het Koninkrijk der Nederlanden kwam er begin jaren zestig van de vorige eeuw een opvallende terugkeer op gang naar de metropool Hong Kong. Door de mogelijkheid van naturalisatie tot Nederlander werd het reizen naar het buitenland een heel stuk gemakkelijker gemaakt.

Nederlands consulaat

Voor gegevens van de talrijke migranten die via deze havenstad naar Suriname zijn afgereisd kan zonder twijfel een dankbaar gebruik worden gemaakt van het archief van het Nederlands Consulaat dat in 1857 werd bemand door een honorair consul en vanaf 1885 door een consul-generaal.

Nieuwe generatie

Aandacht wordt hier besteed aan de groep die zich in de Britse Kroonkolonie had weten te vestigen met hun nageslacht vanaf de jaren zestig. Of Suriname als land in Hong Kong voldoende bekendheid genoot is niet bekend. Waren de Chinese verenigingen in Suriname niet officieel aangesloten bij de Hakka Tsung Tsin Association Hong Kong, er bestaat documentatie dat een aantal personen uit Suriname bij verschillende herdenkingsbijeenkomsten van de Association aanwezig waren als vertegenwoordigers van de Surinaamse verenigingen. Op het hoofdkantoor van de Association waren ook enkele personen met een Surinaamse achtergrond opgenomen in de portretgalerij van belangrijke personages. (5)

Over de Hakka’s in Suriname werd 1992 op uitnodiging door auteur dezes een paper gepresenteerd op een Conferentie gewijd aan Hakkalogie aan de Chinese University of Hong Kong. Het stuk werd opgenomen in The Proceedings of the International Conference on Hakkaology, een bundeling van de bijdragen. (6)

Lie Ken Jie & familie
Van de verschillende Surinaams-Chinese families komt de naam van stamvader Lie Ken Jie ( Li Jian Ru / 李  堅 如 ) nogal veelvuldig voor op het internet. Deze immigrant werd een belangrijke ondernemer die met zijn handelsbedrijf annex winkel decennialang was gevestigd aan de kop van de Dominéstraat en de Heiligenweg op Spanhoek in het centrum van Paramaribo, grenzend aan het Vailliantsplein. (7)
Daarnaast participeerde hij in andere ondernemingen zoals het frisdrankenbedrijf van 7-up dat door Chinese ondernemers was opgezet aan de Keizerstraat.

Als lid van de vereniging Chung Fa Foei Kon maakte hij blijkens een Bekendmaking in het nieuwsblad De West van 7 januari 1942 deel uit van de Commissie van Toezicht. Daarnaast was hij waarschijnlijk tevens lid / donateur van de vereniging Kong Ngie Tong Sang.

Het winkelbedrijf op Spanhoek werd opgeheven na een verloren rechtszaak over de huurkwestie. Na het vertrek van Lie Ken Jie naar Hong Kong is een deel van zijn later teruggekeerde familieleden opvallend actief geweest in Suriname. Voor een oliepersbedrijf in Coronie werd de firma Lieken’s Oil opgericht voor de verwerking van de plaatselijke kokos. Verder werd een veeteeltbedrijf opgezet aan de Kwatta. Beide bedrijven hebben geruime tijd gefungeerd waarna de familie van Lie Ken Jie het voor gezien hield en het land grotendeels voorgoed heeft verlaten. Een achtergebleven zoon Leo Lie Ken Jie (a.k.a. 李 錦 華 / Li Jin Hua) werd nog bekend van een pluimveekwekerij en een restaurantbedrijf.

Bij mijn eerste bezoek aan Hong Kong in 1966 hadden mijn vader en ik de gelegenheid aan de Suriname-pensionado Lie Ken Jie een beleefdheidsbezoek te brengen in de deftige wijk TsimShaTsui te Kowloon. Het (voor-)ouderlijk dorp van stamvader Lie Ken Jie was: Changgai Khi [= Qingxi Qu / 清 溪 區]; district Dongguan [ 東 莞 縣], provincie Guangdong.

Markante personages: hun loopbaan, afkomst en naamvoering

Voor een beeld van de tweede generatie der Hakka-repatrianten is een selectie gemaakt van hen die een academische loopbaan hadden verkozen dan wel zich op het gebied van kunst en cultuur een bestaan hadden weten te verwerven. Van een viertal van hen wordt de levensloop in beknopte vorm beschreven met een aantal hoogtepunten. Ook wordt aandacht besteed aan hun herkomst en naamvoering.

CHEUNG, Henry Kam Yin
Deze vertrok op jeugdige leeftijd met andere gezinsleden van Suriname naar Hong Kong waar hij zijn verdere opleiding genoot aan de Chinese University of Hong Kong. Daar promoveerde hij 1993 op een proefschrift Transfer of chimeric growth hormone genes in zebrafish (Brachydanio rerio).

Vervolgens werd hij assistent-professor aan zijn Alma Mater. Henry Cheung ontving als forensisch deskundige na zijn emeritaat de opdracht voor een bloedspatpatroononderzoek in de zeer geruchtmakende zaak van een politieofficier.(8)

CHEUNG, Leo Kam Ching [ 張 錦 青, geboren 1963] (a.k.a. TJON, Leo Kam Tjeng)
Deze vertrok ook op jeugdige leeftijd met broer Henry Cheung Kam Yin en andere gezinsleden naar Hong Kong waar hij een verdere opleiding genoot aan de St. Francis Xavier’s School te Tsuen Wan. Daarna ging hij studeren aan de Chinese University of Hong Kong (CUHK) en promoveerde hij aan de Schotse Universiteit van Sussex in 1993 op het proefschrift Wittgensteins’ Tractatus: What cannot be said. (9) Van 2008-2011 werd hij hoogleraar filosofie aan de Baptist University Hong Kong (BUHK) en vanaf 1 januari 2011 hoogleraar aan de Chinese University of Hong Kong. In 2003 ontving hij een Presidential Award van de Baptist University als uitmuntend docent. Gasthoogleraarschappen werden hem toegekend door de Universiteit van Oxford (2000) en de Universiteit van Cambridge (2003).

Herkomst van de gebroeders Cheung, H.K.Y. en L.K.C.:
Stamvader Tjong A Hing (a.k.a. Cheung Ah Hing) van de gebroeders Henry en Leo Cheung was gevestigd te Tamanredjo in het district Commewijne met zijn gezin en kleinkinderen. Voor zover bekend was hij eveneens aangesloten bij de vereniging Kong Ngie Tong Sang. Het voorouderlijk dorp van Tjong A Hing (a.k.a. Cheung Ah Hing [ 張 (亞) 興 / Zhang Ah Xing] was: Huangdong [ 黃 洞 ] ; Fenggang [鳳 崗], district 東莞 縣] van de Zuidchinese provincie Guangdong.

CHEUNG Sung King [張 崇 敬 / Zhang Zong Jing]
Hij is een verwant van Zhang Songhe, een beroemde beeldhouwer, schilder, kaligraaf en dichter.
In Suriname was hij te Paramaribo gevestigd aan de Maagdenstraat alwaar hij “O.K. Fotostudio” exploiteerde.
 Vervolgens verhuisde hij naar Hong Kong en studeerde hij schilderkunst aan de Chinese University of Hong Kong waarvan hij thans docent in ruste is. Hij is fungerend lid en voorzitter van het plaatselijk Genootschap voor (kunst)schilders in Hong Kong. Op het program staat hij dit voorjaar als deelnemer genoteerd aan groepsexposities in de Central Library of Hong Kong en te TsimShaTsui in Kowloon. (10)

LIE KEN JIE, Marcel Soe Fa  [李 素 華 ]
De naam Lie Ken Jie [ 李 堅 如 / Li Jian Ru] verwijst naar de volledige naam van de vader. Marcel S.F. Lie Ken Jie werd op 5 oktober 1940 geboren te Paramaribo. Op jeugdige leeftijd verhuisde hij met zijn ouders naar Hong Kong. Na zijn promotie aan de Schotse University of St. Andrews op het proefschrift Synthesis and properties of some unsaturated acids and their derivatives in 1968, trad hij in 1969 in dienst van de Universiteit van Hong Kong waar hij vervolgens tot hoogleraar werd benoemd op de afdeling chemie. Hij heeft er ononderbroken gefungeerd tot zijn emeritaat in 2005.(11)
Voor zijn buitengewone prestaties op zijn vakgebied werden hem de volgende internationaal prestigieuze eerbewijzen toegekend:
– H J Dutton Award (1998);
– Kaufmann Medal (DGF, 2001);
– Supelco / Nicholas Pelick AOCS Research Award (2005);
– Bailey Award (2012).
Door professor Marcel Lie Ken Jie is aan zijn Alma Mater, de Schotse Universiteit van St.Andrews, een prijs ingesteld ter nagedachtenis van zijn vader. De prijs wordt toegekend aan een tweedejaarsstudent met de beste prestaties in de organische chemie. (12)

Naamkundige implicaties

Drie van de vier beschreven Hakka-personen voeren een naam die aangepast is aan de heersende omstandigheden in Hong Kong en die typisch is voor Kantonese romanisaties in het Engels: Cheung, Henry Kam Ying (a.k.a. Tjon, K.Y.); Cheung, Leo Kam Ching (a.k.a. Tjon, Kam Tjeng) en Cheung Sung King.

Opmerkelijk is dat een deel van de naamsverwante nazaten van stamvader Lie Ken Jie zich bij de naamvoering heeft gehouden aan diens volledige in Suriname uit het Hakka-Chinees geromaniseerde naam: Lie (clannaam) + Ken Jie (persoonlijke naam) als achternaam. De aldus gevormde achternamen die als patronymicum fungeren worden doorgaans aangeduid als Surinaams-Chinese familienamen. Zeldzaam zijn dit soort namen evenwel niet. (13) Een nakomelingen van een andere tak van dezelfde stamvader Lie Ken Jie is overgegaan tot de voering van enkel de clannaam Lie als achternaam. Eveneens heeft bij de naamgeving in deze gevallen de ontwikkeling geleid tot persoonlijke namen met typisch hybridische vormen bestaande uit Nederlandse / Westerse en Hakka-Chinese elementen.(14)

Noten

(1) Sranan Roots. “Adrienne Clarkson’s elusive link met Suriname”, in Wi Rutu, Jaargang 6 no. 2, december 2006. P. 60 t/m 63. Met foto.
jo. “Beknopte signalement van George Lam”, in: Wi Rutu, jaargang 8, 1, juli 2008, pp. 45–46.
Zie ook haar biografie en https://en.wikipedia.org › wiki ›Adrienne Clarkson;
“Chinese (name): 伍冰枝; née Poy; born February 10, 1939) is a Hong Kong–Canadian journalist …”.

(2) “De Tjon-clan:  van Tjon-Kwie-Sem en verwanten”, in: Wi  Rutu, 15 no. 1 van juli 2015, pp. 8–17. Met illustr. en diagram.

(3) William Man A Hing, ‘Van pandjesbaas Tjong Kon Fong tot bioscoopmagnaat Cheung Kon-fong’, in Caraïbisch Uitzicht, 25 januari 2023 (raadpleegdatum: 29-01-2023).

(4) William L. Man A Hing, ‘Surinaamse-Chinezen: zoektocht naar voorouders en repatrianten’. In: Caraïbisch Uitzicht, 20 februari 2023. re: Tjon Joe Gin en Chang Ting Ying.

(5) Surinaamse Chinezen in de Fotogalerij van de Tsung Tsin Association Hong Kong Hoofdkantoor: Tjon ( 張 郁  安, a.k.a. Ket Min); Wan Hong Xing ( 萬  鴻 興 a.k.a. Man A Hing, 萬 亞 興); Wong Sang Tsoi (黃 生 財); Wong Tjang ( 黃 青).

(6) William L. Man A Hing, ‘The Hakkas in Surinam.’ The Proceedings of the International Conference on Hakkaology (1992). Hong Kong, 1994, p. 189-195. ISBN: 962-7433-03-9;

萬 建 安： 蘇 利 南  之 客 家 羣 族.
國 際 客 家學 研 討 會 論文 集 
主 編: 謝 劍   鄭 赤 琰.
香 港 中 文 大 學.
香 港 亞 太 究 所 海 外 華 人 研 究 社;

(7) De Gids. Almanak voor Suriname 1937: p. 281;
https://www.dbnl.org/tekst/_gid003193701_01/_gid003193701_01_0062.php; re: Lie Ken Jie;

(8) https://www..nl/detail/nieuwsfoto%27s/henry-cheung-kam-yin-a-gettyimagesretired-forensics-expert-nieuwsfotos/1125017906 re: Henry Cheung Kam-yin; (raadpleegdatum: 06-01-2024).
Henry Cheung eerder beschreven als: TJON, K.Y. in Wi Rutu 11/2, p. 41-54, no. 54.

(9) Leo Cheung eerder beschreven als: TJON, K.T.L. in Wi Rutu 11/2, p. 41-54, no. 53.

(10) Zie over hem ook de geciteerde uitgave met Biografieën van Qingxi-prominenten.

(11) Verdere bijzonderheden zijn aan te treffen bij: htttps://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ejlt.202200148; jo. zijn biografie.. Zie ook vermelding in: Wi Rutu 11/2, p. 41-54, no. 35;

(12) Dit is overigens de tweede keer dat een fonds aan een universiteit buiten Suriname wordt ingesteld ter nagedachtenis van de vader met een Surinaamse achtergrond van een weldoener. De eerste keer gold dat voor Cheung Kon Fong (a.k.a. Tjong Kon Fong) aan de Chinese University of Hong Kong. ‘Aan de Chinese University of Hong Kong en het New Asia College is het “Cheung Kon-fong Fonds” in het leven geroepen. Deze instelling staat rechtstreeks onder beheer van een nazaat. Ze heeft tot doel prijzen en beurzen toe te kennen aan studenten die bijzondere prestaties hebben geleverd op het gebied van de Chinese geschiedenis, taal en cultuur en in het bijzonder het Confucianisme (Chinese University of Hong Kong. Calendar 1991-1992: 238-239).’ (Zie mijn: ‘Van pandjesbaas Tjong Kon Fong tot bioscoopmagnaat Cheung Kon-fong’, in: Caraïbisch Uitzicht, 25 januari 2023.)

(13) Niet volgehouden kan worden dat het fenomeen van de volledige naam van stamvaders als “nieuwe” achternaam bij descendenten als typisch “Surinaams” kan worden beschouwd. Dit soort namen kunnen ook worden aangetroffen in de Britse Caraïben: Walton Look Lai (Trinidad); Sir Solomon Hochoy (Jamaica / Trinidad); Trev. Sue-A-Quan (Guyana); en ook in Indonesië: Ongkiehong; Niokiktjien.

(14) Voorbeelden van hybridische vormen bij de naamgeving van descendenten met Nederlandse en Hakka-Chinese elementen in combinatie met de Surinaams-Chinese naam van stamvader Lie Ken Jie danwel zijn clannaam Lie:
Lie Ken Jie, Marcel Soe Fa ( a.k.a. 李 素 華 / Li Su Hua);        
Lie Ken Jie, Remy Anthony Ket Heng ( a.k.a. 李 國 恆) / Li Guo Heng);
Lie  Ken Jie, Mi Tjien Woei (https://cherrydeck.com/);
Lie, Orlanda Soei Han, em.prof., Utrecht (Wi Rutu 11 no. 2, p. 41-54, no. 33);
Lie, Mitchell Rhys Kon Leong (Wi Rutu 21 no.2, p. 52-54).

Geraadpleegde bronnen

Dongguan Shi Qingxi zhenzhi [东莞市清溪镇志].
Biografieën van prominente (Changgai) Qingxi-plaatsgenoten. Officiële uitgave van Dongguan-gemeentebestuur. Zhonghua shuju, 2010;
re: biografie van Cheung Sung King [張 崇 敬 ]: p. 636 -637;

Gedenkboek Kong Ngie Tong (Sang) 1880-1980. Paramaribo. [Chinese titel: 廣 義 堂 百 週 年 紀 念 特刊 (1880-1980). 南 美 洲 蘇 里 南]

Lie Ken Jie, Marcel S.F., ‘A Tribute to Frank Denby Gunstone – The Father of lipid Chemistry’, in: European Journal Of Lipid Science and Technology. Volume 125, Issue / 2200148; (re: Biography of Marcel S.F. Lie Ken Jie)

Man A Hing, William L. ‘The Hakkas in Surinam.’ In: The Proceedings of the International Conference on Hakkaology (1992). Hong Kong,1994, pp. 189-195. ISBN: 962-7433-03-9; 萬 建 安： 蘇 利 南  之 客 家 羣 族.

國 際 客 家學 研 討 會 論文 集 
主 編: 謝 劍   鄭 赤 琰.
香 港 中 文 大 學.
香 港 亞 太 究 所 海 外 華 人 研 究 社;

Man A Hing, William L. “Surinaams-Chinese auteurs van proefschriften: kanttekeningen bij hun namen en achtergrond”, in: Wi Rutu, december 2011, jaargang 11 no. 2. P. 41 t/m 54;

Zijlmans, G.E. en H.A. Enser. De Chinezen in Suriname. Een geschiedenis van immigratie van aanpassing 1853 – 2000. Barendrecht 2002. ISBN 90 806 479 3 4; [Chinese titel: 蘇 利 南 華 人]